Skip to main content

Pravni osnov

Međunarodne konvencije

 

Prvi nacionalni zakon o zaštiti autorskog prava donet je u Engleskoj 1709. godine, a tokom XVIII veka u Francuskoj i Nemačkoj razvila se doktrina “književne i umetničke svojine”, koja je označavala pravo autora na ekonomsku dobit od svojih dela.

Napredak tehnike i rast stope pismenosti podstakli su donošenje Bernske konvencije za zaštitu književnih i umetničkih dela 1886. godine, prvog medjunarodnog dokumenta koji štiti autorsko pravo. Medju potpisnicima ove konvencije bila je i Srbija.

Autorsko i srodna prava su po svom karakteru izrazito medjunarodnopravna i regulisana su brojnim konvencijama i sporazumuma, od kojih se po značaju izdvajaju Univezalna konvencija o autorskom pravu iz 1952. godine i Konvencija o osnivanju Svetske organizacije za intelektualnu svojinu iz 1967. godine.

(Objavljeno uz saglasnost gospodina Pere Markovića i odobrenje NALEDa)

Konvencije

  • Bernska konvencija o zaštiti književnih i umetničkih djela (Bernska konvencija)
  • Univerzalna konvencija o autorskom pravu prema izvornom tekstu (Univerzalna konvencija-Ženeva)
  • Univerzalna konvencija o autorskom pravu revidirana u Parizu (Univerzalna konvencija-Pariz)
  • Konvencija o osnivanju Svetske organizacije za intelektuelno vlasništvo (Konvencija o osnivanju VIPO)
  • Međunarodna konvencija za zaštitu umetnika izvođača, proizvođača fonograma i organizacija za radiodifuziju (Rimska konvencija)
  • Konvencija o distribuciji signala za prenos programa preko satelita (Satelitska konvencija)
  • Konvencija o zaštiti proizvođača fonograma od nedozvoljenog kopiranja njihovih fonograma (Fonogramska konvencija)
  • Ugovor o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine Svetske trgovinske organizacije (Sporazum TRIPS )
  • Ugovor o autorskom pravu Svetske organizacije za intelektualnu svojinu (VIPO Ugovor o autorskom pravu)
  • Ugovor o izveđenju i fonogramima Svetske organizacije za intelektualnu svojinu (VIPO Ugovor o izvedbama i fonogramima)

(Izvor: Wikipedia)

Direktive Evropskog parlamenta i Saveta EU

Organi Evropske Unije doneli su veliki broj direktiva i drugih dokumenata iz oblasti autorskog i srodnih prava, naročito posle 1991. godine

  • Direktiva Saveta 91/250/EEC od 14. maja 1991. o zakonskoj zaštiti računarskih programa
  • Direktiva Saveta 92/100/EEC od 19. novembra 1992. koja se odnosi na pravo iznajmljivanja i pravo
  • pozajmljivanja te na određena prava srodna autorskom pravu u području intelektualne svojine
  • Direktiva Saveta 93/83/EEC od 27. septembra 1993. o koordinaciji nekih pravila koja se odnose na autorsko pravo i srodna prava primenljivih na satelitsku radiodifuziju i kabelsku
  • Direktiva Saveta 93/98/EEC od 29. oktobra 1993. kojom se harmonizuje rok zaštite autorskog prava i nekih srodnih prava
  • Direktiva 96/9/EC Evropskog Parlamenta i Saveta od 11. marta 1996. o zakonskoj zaštiti baza podataka
  • Direktiva 2001/29/EC Evropskog Parlamenta i Veća od 22. maja 2001. o harmonizaciji određenih aspekata autorskog prava i srodnih prava u informatičkom društvu
  • Direktiva 2001/84/EC Evropskog Parlamenta i Veća od 27. septembra 2001. o pravu sleđenja u korist autora izvornika umetničkog dela

Zakon o autorskom i srodnom pravu Republike Srbije

 

Prvi nacionalni zakon o zaštiti autorskog prava donet je u Engleskoj 1709. godine, a tokom XVIII veka u Francuskoj i Nemačkoj razvila se doktrina “književne i umetničke svojine”, koja je označavala pravo autora na ekonomsku dobit od svojih dela.

Napredak tehnike i rast stope pismenosti podstakli su donošenje Bernske konvencije za zaštitu književnih i umetničkih dela 1886. godine, prvog medjunarodnog dokumenta koji štiti autorsko pravo. Medju potpisnicima ove konvencije bila je i Srbija.

Državni razvoj u okviru Jugoslavije uključivao je poštovanje autorskog prava: prvi Zakan o zaštiti autorskog prava donet je 1929. godine, a potom je donošen više puta (1946. 1957,1968, 1978, 1998. i 2005. godine), da bi zadnji put bio donet 2009. godine, uz nekoliko izmena i dopuna do 2016. godine.

Zaštita autorskog prava je doslovno civilizacijska, ali i pragmatično ekonomska potreba Srbije, naročito jer je zbog izuzetno lošeg stanja dugo posle 2000. godine bila na listi zemalja kojima su pretile ekonomske sankcije zbog grubog kršenja autorskog prava (u Srbiii je i danas na snazi Zakon o posebnim ovlašćenjima radi efikasne zaštite prava intelektualne svojine, Službeni glasnik RS RS 46/05, čije su odredbe delimično derogirane Zakonom o autorskom i srodnim pravima (2009).

Zaštita autorskog i srodnih prava je obaveza Srbije po Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju, dok se u postupku pregovora o članstvu u Evropskoj Uniji jedno od ukupno 35 poglavlja odnosi se samo na intelektualnu svojinu (Poglavlje 7).

Konačno, Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS sporazum) je jedan od tri ključna sporazuma na kojima počiva Svetska trgovinska organizaciia, i čiji je član Srbija od 2009. godine.

Uredjivanje stanja u vezi autorskog i srodnih prava za Srbiiu je, stoga, jedan od najvaćnijih zadataka u izgradnji zdravog i privlačnog privrednog ambijenta, što su ciljevi kojima se težilo donošenjem novog Zakona o autorskom i srodnim pravima i što on treba da podstakne i omogući.

Zakon iz 2009. godine predvideo je nekoliko novina, izmedju ostalog novu vrstu ograničenja prema kojoj je moguće bez dozvole autora i bez plaćanja autorske naknade umnožavnje i stavljanje u promet autorskog dela prilagodjenog za lica sa invaliditetom (npr. štampanje književnog dela u formi Brajeve azbuke). Bez ovog ograničenja autorsko pravo imalo bi diskriminatornu funkciju za osobe sa invaliditetom i pomalo je neprijatno saznanje da ovakva odredba nije usvojena mnogo ranirje. Druga vrsta je ograničenje u vremenu.

Po našem zakonu, autorsko pravo traje za života autora i 70 godina nakon njegove smrti, bez obzira kada je autorsko delo objavljeno. Prestankom autorskog prava autorsko delo postaje javno dobro i može se slobodno koristiti uz obavezu priznanja autorstva i poštovanje dela, budući da moralna prava autora, kao lična, nikada ne prestaju.

Opšta pravila u vezi ograniičnja dejstva autorskog prava jednako važe i za srodna prava. Trajanje srodnih prava je odredjeno prema vrsti:

imovinska prava interpretatora, proizvodjača fonograma. proizvodjača videograma i proizvodjača emisije traju 50 godina od nastanka predmeta srodnog prava;

pravo proizvodjača baze podataka traje 15 godina od nastanka baze;

pravo prvog izdavača slobodnog dela traje 25 godina; konačno,

pravo izdavača štampanih izdanja na posebnu naknadu traje 50 godina od izdavanja dela.

Od korisnika autorskih dela i predmeta srodnih prava se traži da plaćaju naknadu za njihovo korišćenje.

Ostvarivanje prava nosilaca autorskog i srodnih prava može se vršiti individualno ili kolektivno:

Individualno ostvarivanje vrši se neposredno, od strane autora, ili preko zastupnika, na osnovu punomoćja.

Kolektivno ostvarivanje prava vrši se preko specijalizovanih organizacija, pri čemu je u Zakonu iz 2009. godine kao velika novina uvedeno obavezno kolektivno ostvarivanje prava nosilaca autorskog i srodnh prava koje obuhvata:

  1. pravo autora na kablovsko reemitovanje,
  2. pravo autora na posebnu naknadu i naknadu od posluge dela,
  3. pravo interpretatora na naknadu za emitovanje i javno saopštavanje,
  4. pravo proizvodjača fonograma na naknadu za emitovanje i javno saopštavanje,
  5. pravo izdavača štampanih izdanja na posebnu naknadu, i
  6. pravo interpretatora, proizvodjača fonograma i proizvodjača videograma na posebnu naknadu.

Organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava ne utvrdjuje tarifu samostalno, već kroz pregovore sa korisnicima. Pregovori o predlogu tarife su velika novina Zakona iz 2009. godine, budući da je do njegovog donošenja tarifu jednostrano odredjivala orqanizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava.

Korisnici dela i predmeta srodnih prava učestvuju u pregovorima kao reprezentativna udruženja korisnika ili kao individualni korsnici, pri čemu se javni radiodifuzni servis srnatra za individualnog korisnika. Domaće organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava, po osnovu ugovora sa inostranim organizacijama, obezbeduju kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava domaćih nosilaca prava u inostranstvu i stranih nosilaca u Srbiji. Nadzor nad radom organizaciia za kolektivno ostvarivanie autorskog i srodnih prava vrši Zavod za intelektualnu svojinu.

(Objavljeno uz saglasnost gospodina Pere Markovića i odobrenje NALEDa)

Organizacija za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava

Zakon o autorskom i srodnim pravima, ostvarivanje autorskog i srodnih prava(Članovi 152 – 201d)

Organizacije za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava osnivaju autori, odnosno nosioci autorskog i srodnih prava ili njihova udruženja, pri čemu organizacija ima status udruženja u skladu sa Zakonom o udruženjima i ne može da obavlja ni jednu drugu delatnost osim kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava. Za ostvarivanje isključivih imovinskih prava, nosioci autorskog i srodnih prava ugovorom ustupaju svoja prava isključivo organizaciji za kolektivno ostvarivanje prava da u svoje ime, a za njihov račun, zaključuje ugovore sa korisnicima autorskih dela i predmeta srodnog prava, kao i da u svoje ime, a za njihov račun, vrši naplatu posebne naknade od korisnika.

Organizacija ima i pravo da kontroliše korišćenje predmeta zaštite koji su u njenom delokrugu, kao i da pokreće odgovarajuće postupke radi zaštite prava koja su joj poverena na kolektivno ostvarivanje.

Organizacija obavlja delatnost na osnovu dozvole državnog organa nadležnog za poslove autorskih i srodnih prava, i to je Zavod za intelektualnu svojinu Republike Srbije: ali samo jedna organizacija može dobiti dozvolu za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava za istu vrstu prava na istoj vrsti autorskih dela ili predmeta srodnog prava.

Dozvolu za kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava u Srbiji imaju sledeće organizacije:

  1. SOKOJ – Organizacija muzičkih autora Srbije, Beograd, Mišarska 12-14; www.sokoj.rs
  2. OFPS – Organizacija proizvođača fonograma Srbije, Beograd, Masarikova 5/19; www.ofps.org.rs
  3. PI – Organizacija za kolektivno ostvarivanje prava interpretatora, Beograd, Majke Jevrosime 38; pravainterpretatora.org
  4. OFA – Organizacija fotografskih autora, Beograd, Vladimira Popovića 36/18;  www.ofa.rs
  5. Organizacija za ostvarivanje reprografskih prava, Beograd, Makedonska 5, 2. sprat, Tržni centar “Staklenac” na Trgu Republike;   oorp.rs
  6. UFUS AFA ZAŠTITA – Organizacija filmskih autora Srbije, Beograd, Terazije 26;  www.ufusafazastita.org.rs

Dozvola važi pet godina, nakon čega se postupak izdavanja ponavlja. Za ove organizacije važi pretpostavka da u svom poslovanju deluju za račun svih nosilaca autorskog i srodnih prava, za dela i predmete zaštite koji su u njenom delokrugu. U odnosu na svoje članove, organizacija je dužna da ih redovno izveštava o svojim aktivnostima, kao i da nosiocima prava raspodeli sav prihod ostvaren od naknade od korisnika, osim pokrića za troškove rada, u skladu sa Zakon o autorskom i srodnim pravima i Planom raspodele organizacije . U odnosu na korisnike, organizacija je dušna da sa svakim korisnikom ili udruženjem korisnika zaključi ugovor o neisključivom ustupanju prava korišćenja predmeta zaštite iz njenog delokruga, kao i da korisnike i zainteresovanu javnost redovno izveštava, preko masovnih medija i na svojoj internet stranici, o pitanjima od značaja za njih (koje nosioce prava predstavlja, koja imovinska prava ostvaruje, kategorije korisnika dela i predmeta zaštite, tarifu, broj ugovora sa inostranim organizacijama i drugo). Obaveze korisnika prema organizacijama su da pribave pravo na korišćenje dela i predmeta zaštite pre nego počnu da ih koriste, kao i da obaveštavaju organizaciju o činjenicama bitnim za obračun naknade koja se po tarifi plaća. Po tom osnovu su dužni i da ovlašćenim predstavnicima organizacije omoguće uvid u dokumentaciju i relevantne podatke. Nadzor nad radom organizaciia za kolektivno ostvarivanie autorskog i srodnih prava vrši Zavod za intelektualnu svojinu.

(Objavljeno uz saglasnost gospodina Pere Markovića i odobrenje NALEDa)